Likidite havuzu (LP) tokenleri nasıl çalışır, açıklıyoruz.
Çoğu modern merkeziyetsiz borsa (DEX); otomatik piyasa yapıcı veya "Automated Market Maker (AMM)" olarak bilinen alım satım platformu kategorisine giriyor. Platformlardaki değer, merkeziyetsiz likidite havuzlarındaki varlıkların ağırlıklandırılması yoluyla belirleniyor. Bu işlemi gerçekleştirmek için genellikle sabit ürün formülü kullanıyorlar.
Bu likidite havuzlarında bulunan varlıklar, havuzun bir tarafından varlık çeken (alım yapan) ve diğer tarafa varlık ekleyen (satış yapan) kullanıcılara hizmet etmek için kullanılıyor. Örneğin USDC/BUSD likidite havuzunda, kullanıcının havuzdan 1.000 BUSD çekmek için karşılığında 1.000 USDC vermesi gerekiyor.
Emir defterine derinlik sağlamak için genellikle merkezi piyasa yapıcıları kullanan geleneksel merkezi borsalardan (CEX) farklı olarak AMM'ler, varlıklarıyla bir veya daha fazla likidite havuzuna katkıda bulunan herkesin likidite sağlayıcısı olmasına izin veriyor. Bu şekilde havuzdaki likiditeyi, yani havuz derinliğini arttırıyor ve karşılığında ise biriken işlem ücretlerinden pay alıyorlar.
Likidite havuzuna kimin ve ne kadar katkı sağladığını tespit etmek adına DEX'ler, kullanıcılarına yaptıkları işlemle eş değerde LP token veriyor. LP tokenler kullanıcının likidite havuzundaki payını gösteriyor. Kullanıcılar asıl kripto paralarını almak için diledikleri zaman bu tokenleri iade edebiliyor. Ayrıca, likidite sağlayıcılarına ek gelir olanaklarının kapısını açan farklı seçenekler için de kullanılabiliyorlar.
Join us in showcasing the cryptocurrency revolution, one newsletter at a time. Subscribe now to get daily news and market updates right to your inbox, along with our millions of other subscribers (that’s right, millions love us!) — what are you waiting for?
Nerelere Likidite Sağlanır?
Çoğu kullanıcı likiditeyi, merkeziyetsiz borsalardaki alım satım işlemlerini kolaylaştırmak için kullanılan likidite türü olarak düşünür. Sonuçta likidite sağlayıcılarının çoğu, AMM'lere yalnızca likidite katkısı sağlar ve kripto para birimleriyle oluşan likiditenin büyük çoğunluğu bu platformları güçlendirmek için kullanılır.
Ancak DEX'ler, kullanıcıların likiditeye katkıda bulunabilecekleri tek platform değil. Merkeziyetsiz finanstaki (DeFi) çeşitlilik arttıkça, sadece merkezi yapılarda karşılaşılan hizmetlerin merkeziyetsiz dünyada da karşılıkları oluştu. Hizmetlerin çoğu, kullanıcıların operasyonlara yardımcı olmak için likidite katkısı sağlamalarıyla mümkün oluyor.
Kullanıcıların likidite sağlayabileceği platform türlerinden bazıları şu şekilde:
- Open Lending Protocols (Açık Kredi Protokolleri): Son yıllarda, Compound ve Aave gibi merkeziyetsiz kredi protokolleri dikkat çekici büyüme kaydetti. Desteklenen zincirlerdeki en popüler DeFi protokolleri arasında kalmayı daima başarıyorlar. Bunlar genel olarak, teminatlı kredileri finanse etmek için kullanılan ve kullanıcıların katkısıyla meydana gelen likidite havuzları tarafından destekleniyor. Genellikle likidite sağlayıcıları, borçlular tarafından ödenen faiz oranından pay alıyor ve kimi senaryolarda protokolün yönetişim tokenleri şeklinde ek ödüller de kazanabiliyor.
- DAO: Merkeziyetsiz otonom organizasyonlar (decentralized autonomous organizations) popülerleştikçe, sermayeye erişim ihtiyaçları da artıyor. DAO işlemlerini finanse etme, operasyon ödemelerini karşılama gibi giderlerde bu fonlar kullanılabiliyor. Dolayısıyla çok sayıda DAO, artık topluluk üyeleri tarafından eksikliği giderilen ve topluluk tarafından finanse edilen hazinelere sahip. Çoğu durumda, hazineye likidite sağlayanlar diledikleri zaman yatırdıkları fonları çekebiliyor ve katkıda bulundukları dönem karşılığında ödül kazanabiliyor.
- Decentralized Insurance Protocols (Merkeziyetsiz Sigorta Protokolleri): DeFi protokollerinin popülerleşmesiyle birlikte saldırı, hırsızlık ve benzeri beklenmedik olaylara karşı kullanıcıların kendilerini koruma ihtiyacı da arttı. Yeni oluşturulan DeFi sigorta platformlarıyla kullanıcılar artık belirli olaylara karşı korunuyor. Genellikle "sigorta uzmanı" olarak adlandırılan, havuzda birikmiş likiditeden faydalanabiliyorlar. Herhangi bir teminat talebini karşılamak için bu fonlar kullanılabiliyor ve likidite sağlayıcıları sigorta primlerinden belli oranda ödül kazanıyor. Bu destekçiler genellikle protokollerin yönetişim tokenleriyle ödüllendiriliyor.
- Decentralized Bridges (Merkeziyetsiz Köprüler): Günbegün yeni çapraz zincir köprüleri kuruluyor. Bunlar sayesinde zincirler arasında sorunsuz ve hızlı token transferleri gerçekleştirmek mümkün oluyor. Dolayısıyla, birden fazla zincir üzerindeki havuzlara likidite katkısı sağlamak da kolaylaşıyor. LP'ler, sisteme sağladıkları likidite karşılığında genellikle "zincirler arası ücretin" bir kısmını ödül olarak alıyor. Köprü kullanıcılarının varlıklarını bir zincirden diğerine taşımaları için ödedikleri ücret, çoğunlukla transferin yüzde 0,05 ila 0,1'i civarında.
İnsanlar Neden Likidite Sağlıyor?
Likidite sağlayıcılığı, DeFi ekosisteminde inanılmaz derecede popüler olmuş durumda. Öyle ki, önde gelen merkeziyetsiz borsalarda on binlerce likidite sağlayıcısı aktif biçimde bulunabiliyor. Dünya genelinde tekil DeFi likidite sağlayıcılarının 100 binden fazla olması muhtemel.
Genel olarak likidite sağlayıcıları tek hedefe sahip: kâr elde etmek. Katkı sağlanan havuz ve platforma bağlı olarak, neredeyse sıfırdan yüzde 100 APY seviyesine kadar hemen her oranda gelir elde edilmesi mümkün. APY.vision tarafından sağlanan verilere göre en kârlı havuzlar, ilk günden bu yana katılımcılara yüzde 1.000'den fazla APY sunarken, daha az popüler olan havuzlar bile geleneksel bankaları geride bırakacak seviyede getiri vadediyor.
Genel olarak yatırımcıların büyük çoğunluğu likidite ücreti, farming getirisi ya da yönetişim token ödülü şeklinde olması fark etmeksizin mevduatları üzerinden adil getiri elde edecekleri beklentisiyle likidite sağlıyor. Nadir de olsa kullanıcılar, beğendikleri projeleri desteklemek adına likidite sağlayabiliyor. Likidite miktarı arttıkça projenin yerel tokeninin yüksek fiyat oynaklığına maruz kalma ihtimali azalıyor. Bu sayede ekosisteme yeni katılan kullanıcılar aşırı fiyat kayması tehlikesine düşmeden yeni tokenlere erişebiliyor.
LP Tokenleri Ne İşe Yarıyor?
Kısaca değindiğimiz üzere LP tokenleri, öncelikle yatırımcının belirli bir likidite havuzundaki hissesini temsil etmek amacıyla kullanılıyor. Bu sayede kullanıcılar, yatırdıkları varlıklara ait birikmiş kâr veya gerçekleşmiş zararlarını, iade tarihine kadar tutabiliyor. Ne zaman LP varlıkları platforma iade edilirse, sistem tarafından bu tokenler yakılıyor ve onlara karşılık gelen tokenler kullanıcıya aktarılıyor.
Ancak kullanım senaryoları bunlardan ibaret değil. O zaman gelin, LP tokenlerin diğer kullanım seçeneklerine kısaca göz atalım.
- Kişiler Arası Transfer: LP tokenler, ilişkilendirilmiş likidite havuzunda kilitlenmiş olan dijital varlıkların sahipliğini ispatlıyor. Dolayısıyla LP tokenlerine sahip olan herkes, havuzdaki tokenlerin de sahibi olarak kabul edilebilir. Bu sebepten dolayı LP tokenler, kullanıcılar arasında kolayca transfer edilebiliyor. Alıcının, gerçek tokenleri dilediği zaman edinmesi ve ortaya çıkan kârı alması mümkün oluyor. Bazı senaryolarda alıcıya asıl token yerine LP tokenlerini göndermek daha verimli sonuç doğurabiliyor. Özellikle alıcı fonları aldıktan sonra aynı havuza katkıda bulunmaya devam etmeyi planlıyorsa.
- Yield Farming veya Likidite Madenciliği: Yield farming, LP tokenlerinin en sık kullanıldığı popüler senaryolardan biri. Bu yöntemde bir veya daha fazla havuza LP token stake etmek ve dolayısıyla ikincil token kullanarak pasif gelir sağlamak söz konusu. Örneğin SushiSwap, SUSHI şeklinde ek ödül kazanmak için kullanıcıların SushiSwap LP tokenlerini stake etmelerine olanak tanıyor.
- LP Token Teminatlı Kredi: Artan sayıda merkeziyetsiz kredi protokolü, kredi almak için kullanıcıların LP tokenleri teminat göstermelerine izin veriyor. Bu sayede kullanıcılar, LP tokenleri ile ödül kazanmaya devam ederken asıl LP tokenlerini satmalarına gerek kalmadan varlıkları üzerinden sermaye oluşturabiliyor. LP token teminatlı kredi sunan protokoller arasında Abracadabra.money ve 1Pool Finance gibi isimler yer alıyor. Yine de kullanıcılar, LP tokenlerini artık yield farming amacıyla kullanamayacağı için fırsat maliyetini göz önünde bulundurmak durumunda.
- Yakma: Likidite sağlayan proje sahipleri, bazı durumlarda ilişkili LP tokenlerini 'yakmayı' tercih edebiliyor. Bu hamle ile LP tokenler, kurtarılması mümkün olmayan bir 'yakım adresine' gönderiliyor. Böylece tokenin az da olsa likiditesinin daima bulunması sağlanıyor ve genellikle 'rug pull' dolandırıcılıklarına karşı savunma amaçlı bu yöntem kullanılıyor.
LP Tokenlerin Riskleri Neler?
Doğru biçimde gerçekleştirilmesi ve riskten koruyan bir strateji kullanılması durumunda likidite sağlayıcılığı, katılımcılar için nispeten kazançlı ve güvenilir bir gelir kaynağına dönüşebiliyor.
Yine de bu sistemin riskli yanları yok değil. Risklerin başında da hack, yani siber saldırı geliyor. DeFi protokolleri büyüdükçe ve kilitli varlık miktarı (TVL) yükseldikçe, kullanıcıların fonlarına göz diken ve protokolün eksikliklerinden yararlanmaya çalışan bilgisayar korsanları ortaya çıkıyor.
Ne yazık ki bu durum 2022 yılında nispeten daha sık görüldü. Neredeyse her ay, en az bir DeFi protokolü siber saldırıya maruz kaldı ve on milyonlarca dolar buhar oldu. Pek çok senaryoda merkeziyetsiz sigorta seçenekleri mevcut olsa da, bunlar genellikle isteğe bağlı çalışıyor ve likidite sağlayıcılarının çoğu olumsuz bir durumla karşılaşmadan plan yapmayı tercih etmiyor.
Geçici kayıplarsa (impermanent losses) genellikle gözden kaçan riskler arasında yer alıyor. Kullanıcının sahip olduğu likiditenin değeri düşmüşse ve tokenlerini likidite sağlayıcı olarak protokole kilitlemek yerine sadece elinde tutarak daha kârlı hale gelmesi mümkün olmuşsa buradaki zarara geçici kayıp adı veriliyor. Öte yandan, işlem ücretlerinden elde edilen getirinin yeterli gelmesi durumunda IL dengelenebilir, ancak bu durum sık rastlanmaz ve birçok likidite sağlayıcısı getirilerini hesaplarken bunu hesaba katmaz.
Son olarak bir de tokenin çökme tehlikesi var. Merkeziyetsiz likidite havuzundaki tokenlerin değeri dibe inerse çökme yaşanabilir. Bu durum çoğu otomatik piyasa yapıcı tarafından kullanılan constant product (sabit ürün) formülü nedeniyle likidite sağlayıcısı için geri dönüşü olmayan kayıplara yol açabilir. Bu senaryo sıklıkla, likidite havuzunun bir tarafında fiyat oynaklığı yüksek bir token varsa ve değerde ani düşüş yaşanmışsa ortaya çıkıyor. Neyse ki bu durum nadir yaşanıyor. Yani çoğu likidite sağlayıcısı belki de hiçbir zaman token çöküşüne maruz kalmayacak.
Ek Okuma:
- Impermanent Loss (Geçici Kayıp): Geçici kaybın nasıl gerçekleştiği ve etkilerini azaltmayı derinlemesine incelememizde bulabilirsiniz.
- Yield Farm: Yield Farm sisteminin ne olduğunu ve en popüler yatırım havuzlarını buradan öğrenebilirsiniz.
- Automated Market Makers (Otomatik Piyasa Yapıcılar): Günümüzün en popüler merkeziyetsiz borsa (DEX) türü olan AMM'ler hakkında detaylı bilgi alın.
Bu makalede, yalnızca bilgi amacıyla, üçüncü taraf web siteleri veya harici içeriklere bağlantılar yer almaktadır ("Üçüncü Taraf Siteleri"). CoinMarketCap Üçüncü Taraf Siteleri, CoinMarketCap'ın kontrolü altında değildir. CoinMarketCap, Üçüncü Taraf Sitelerinde yer alan herhangi bir bağlantı veya Üçüncü Taraf Sitesindeki herhangi bir değişiklik veya güncelleme de dahil olmak üzere herhangi bir içerikten sorumlu değildir. CoinMarketCap sadece size kolaylık sağlamak için bu bağlantıları sunmaktadır. Site üzerinde herhangi bir bağlantının yer alması, sitenin CoinMarketCap veya operatörleri ile herhangi bir ilişki içinde olduğu, onaylandığı, kabul edildiği veya önerildiği anlamına gelmez. Bu makale kullanıcılar için tasarlanmıştır ve yalnızca bilgilendirme amacıyla kullanılmalıdır. Açıklanan ürün veya hizmetlerle ilgili herhangi bir maddi karar vermeden önce kendi araştırma ve analizinizi yapmanız gerekmektedir. Bu makale yatırım tavsiyesi olarak tasarlanmamıştır ve o şekilde yorumlanmamalıdır. Bu makalede yer alan görüş ve yorumlar yazarın [şirketin] kendi görüşleridir. CoinMarketCap'in görüşlerini yansıtmamaktadır.
